අයිස්ලන්තය බංකොලොත් වී ගොඩ ආ හැටි
අජිත් පැරකුම් ජයසිංහ
අයිස්ලන්තය යනු උතුරු අත්ලාන්තික් සාගරයේ පිහිටි නෝර්ඩික් දූපත් රටකි. එය යුරෝපයේ වඩාත් උතුරු දෙසින් සහ බටහිර දෙසින් පිහිටි රට වන අතර ග්‍රීන්ලන්තයෙන් පසු ලෝකයේ දෙවන විශාලතම දූපත් රාජ්‍යය වේ. අගනුවර සහ විශාලතම නගරය 200,000 කට අධික ජනතාවක් වාසය කරන රෙයික්ජාවික් (Reykjavík) වේ. අයිස්ලන්තය යනු 376,000 ක පමණ සුළු ජනගහනයක් සිටින රටකි.
2008-2011 අයිස්ලන්ත මූල්‍ය අර්බුදය හේතුවෙන් රටේ ප්‍රධාන වාණිජ බැංකු තුන බිඳ වැටිණි. අර්බුදකාරී තත්ත්වය ඇතිවූයේ පහත සඳහන් සාධකවල එකතුවකිනි.
බැංකු අංශයේ ශීඝ්‍ර ව්‍යාප්තිය: අර්බුදයට පෙර වසර කිහිපය තුළ අයිස්ලන්තයේ බැංකු ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වූ අතර, පහසු ණය කොන්දේසි සහ නියාමනය නොමැතිකම එයට හේතු විය. විශේෂයෙන් එක්සත් ජනපදයේ සහ එක්සත් රාජධානියේ විදේශ වෙලඳපොළවල විශාල වශයෙන් ආයෝජනය කිරීමෙන් බැංකු අධික අවදානමක් ගත්හ.
විදේශ ණය ගැනීම් මත අධික ලෙස රඳා පැවතීම: අයිස්ලන්ත බැංකු ඔවුන්ගේ ව්‍යාප්තිය සඳහා මූල්‍යමය වශයෙන් විදේශ ණය ගැනීම් මත දැඩි ලෙස රඳා පැවතුනි. 2008 දී ගෝලීය මූල්‍ය අර්බුදය උත්සන්න වීමත් සමඟ ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ ණය ආපසු ගෙවීමට නොහැකි විය.
බැංකු බිඳවැටීම: 2008 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, මූල්‍ය අර්බුදය නරක අතට හැරීමත් සමඟ, නෙදර්ලන්තයේ සහ එක්සත් රාජධානියේ තැන්පත්කරුවන් අයිස්ලන්ත බැංකුවලින් තම මුදල් ආපසු ගැනීමට පටන් ගත්හ. මෙමගින් ද්‍රවශීලතා අර්බුදයක් ඇති වූ අතර, බැංකුවලට සිය මෙහෙයුම් අත්හිටුවීමට සිදුවිය.
බැංකු බිඳවැටීම අයිස්ලන්තයේ ආර්ථිකයට විනාශකාරී බලපෑමක් ඇති කළේය. ජාතික මුදල් ඒකකය වන ක්‍රෝනා අගය තියුනු ලෙස පහත වැටුණි, විදේශ මුදල් ගනුදෙනු සති ගණනාවකට අත්හිටවූ අතර අයිස්ලන්ත කොටස් වෙලඳපොළ ප්‍රාග්ධනීකරණය 90%කට වඩා පහත වැටුණ. අයිස්ලන්තය දැඩි ආර්ථික අවපාතයකට ලක් විය.
අර්බුදයට ආණ්ඩුවේ ප්‍රතිචාරය වේගවත් හා තීරණාත්මක විය. එය ක්‍රෝනා තවදුරටත් කඩා වැටීම වැළැක්වීම සඳහා ප්‍රාග්ධන පාලනයන් පැනවූ අතර ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල (IMF) සහ නෝර්ඩික් රටවලින් ඇපදීමක් පිළිබඳ සාකච්ඡා කරන ලදි. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සහ නෝර්ඩික් රටවලින් ඩොලර් බිලියන 5.1 ක ණයක් අයිස්ලන්තයට ලැබිණි. බැංකු ක්ෂේත්‍රය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට සහ නියාමනය ශක්තිමත් කිරීමට ද රජය පියවර ගත්තේය.
විශාලතම බැංකු තුන සම්පූර්ණයෙන්ම කඩාවැටීම වැළැක්වීම සඳහා ඒවා රජයට පවරා ගන්නා ලදි. මෙමගින් බැංකු ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට සහ අයිස්ලන්ත පුරවැසියන්ගේ තැන්පතු ආරක්ෂා කිරීමට රජයට අවස්ථාව ලැබිණි.
දැඩි ප්‍රාග්ධන පාලනයක් පැනවූ අතර රට තුළට සහ ඉන් පිටතට මුදල් සංචලනය සීමා කළේය. මෙමගින් අයිස්ලන්ත ක්‍රෝනා තවදුරටත් කඩා වැටීම වැළැක්වූ අතර රටේ විදේශ විනිමය සංචිත ආරක්ෂා විය.
අයිස්ලන්ත රජය එහි ණය හිමියන් සමඟ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ගනුදෙනු ගැන සාකච්ඡා කළ අතර, ආපසු ගෙවිය යුතු ණය ප්‍රමාණය අඩු කරගත්තේය. මෙය රටේ මූල්‍ය තත්ත්වය වැඩිදියුණු කිරීමට සහ එහි ඉතිරි ණය ගෙවීම පහසු කිරීමට උපකාරී විය.
අයිස්ලන්තයේ ස්වභාව සෞන්දර්යය සහ ආකර්ෂණීය ස්ථාන එය ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්තයක් බවට පත් කළේය. ආර්ථික වර්ධනයේ ප්‍රධාන ධාවකයක් ලෙස රජය සංචාරක ව්‍යාපාරය ප්‍රවර්ධනය කළ අතර එතැන් සිට කර්මාන්තය රටේ වැදගත්ම ආර්ථික අංශයක් බවට පත්ව ඇත.
සිය අයවැය හිඟය අඩු කිරීම සඳහා අයිස්ලන්ත රජය ප්‍රතිසංස්කරණ පියවර මාලාවක් ක්රියාත්මක කළේය. මෙමගින් රජයේ මුල්‍ය කළමනාකාරිත්වය පිළිබඳ විශ්වාසය නැවත ඇති කිරීමටත්, ආයෝජකයින් සඳහා රට වඩාත් ආකර්ශනීය කිරීමටත් හැකි විය.
අර්බුදයේ බරපතලකම තිබියදීත්, අයිස්ලන්තය කැපී පෙනෙන ප්‍රකෘතියක් ලබා ඇත. 2011 සිට ආර්ථිකය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වී ඇති අතර ක්‍රෝනා මුදල් ඒකකය එහි වටිනාකමෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් නැවත ලබාගෙන ඇත. සංචාරක ව්‍යාපාරය ආර්ථික වර්ධනයේ ප්‍රධාන මූලාශ්‍රයක් ලෙස මතු වී ඇති අතර රජය ව්‍යාපාරික පරිසරය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා ප්‍රතිසංස්කරණ ක්රියාත්මක කර ඇත.
අයිස්ලන්ත මූල්‍ය අර්බුදය රටට වේදනාකාරී අත්දැකීමක් වූ නමුත් එය එහි ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව සහ අනුවර්තනය වීමේ හැකියාව නිසා ගොඩ ඒමට හැකි විය. ජාත්‍යන්තර සහය ලබා ගැනීම, ප්‍රාග්ධන පාලනයන් පැනවීම, බැංකු ක්ෂේත්‍රය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සහ සංචාරක ව්‍යාපාරය ප්‍රවර්ධනය කිරීම අර්බුදයට අයිස්ලන්තයේ ප්‍රවේශය විය. එය ලොව පුරා ආර්ථික විද්‍යාඥයින් සහ ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ගේ පැසසුමට ලක්ව ඇත.
අයිස්ලන්තයේ අත්දැකීමෙන් ඉගෙන ගත හැකි ප්‍රධාන පාඩම් කිහිපයක් මෙසේය:
මූල්‍ය අංශය නියාමනය කරන්න. එහෙත්, ඕනෑවට වඩා නියාමනය කිරීම අධික අවදානමක් ගැනීමට සහ මූල්‍ය අස්ථාවරත්වයට හේතු විය හැක.
මුදල් ආරක්ෂා කරගන්න. ප්‍රාග්ධන පාලනය මුදල් අර්බුද වැළැක්වීමට සහ ආර්ථිකයක් ස්ථාවර කිරීමට ඵලදායී මෙවලමක් විය හැක.
ආර්ථිකය විවිධාංගීකරණය කරගන්න. තනි කර්මාන්තයක් හෝ අංශයක් මත යැපීම හේතුවෙන් ආර්ථිකයක් කම්පනයන්ට ගොදුරු විය හැක.
වගකිවයුතු ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති ප්‍රවර්ධනය කරන්න. දිගුකාලීන ආර්ථික වර්ධනයක් සඳහා හොඳ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියක්, අඩු විරැකියාව සහ ඉහළ ඉතුරුම් අත්‍යවශ්‍ය වේ.
අයිස්ලන්තය මූල්‍ය අර්බුදයෙන් ගොඩ ඒම රටේ අධිෂ්ඨානය සහ අනුවර්තනය වීමේ හැකියාව පිළිබඳ සාක්ෂියකි. එහි අත්දැකීම් සමාන අභියෝගවලට මුහුණ දෙන අනෙකුත් රටවලට වටිනා පාඩම් සපයයි.
අයිස්ලන්ත රජය රටේ විශාලතම බැංකු තුනේ බිඳවැටීම විමර්ශනය කිරීම සඳහා ආර්ථික අපරාධ සඳහා විශේෂ අභිචෝදක කාර්යාලය පිහිටුවන ලදී. Glitnir, Kaupthing සහ Landsbanki හි හිටපු ප්‍රධාන විධායක නිලධාරීන් ඇතුළු බැංකුකරුවන් සහ අනෙකුත් මූල්‍ය වෘත්තිකයන් ගණනාවකට එරෙහිව කාර්යාලය විසින් චෝදනා ඉදිරිපත් කරන ලදී.
මෙම පුද්ගලයින්ගෙන් කිහිප දෙනෙකු වංචා, අභ්‍යන්තර වෙළඳාම සහ වෙළඳපල වංචනික ලෙස හැසිරවීම ඇතුළු මූල්‍ය අපරාධ සම්බන්ධයෙන් වැරදිකරුවන් විය. සමහරුන්ට සිරදඬුවම් නියම වූ අතර අනෙක් අයට දඩ හෝ අත්හිටවූ සිර දඬුවම් නියම විය. විශේෂ අභිචෝදක කාර්යාලය විසින් වරදකරුවන් විසින් සොරකම් කරන ලද හෝ අයථා ලෙස පරිහරණය කරන ලද ක්‍රෝනර් බිලියන ගණනක වත්කම් සොයා ගන්නා ලදී.